بانک جهانی در گزارشی جامع تحت عنوان «مهاجرت و فرار مغزها ۲۰۱۹»، به بررسی وضعیت اقتصادی کشورهای مختلف جهان پرداخته و تأثیر روندهای اقتصادی جهانی بر مهاجرت نیروی کار ماهر را تحلیل کرده است. در این گزارش، اقتصاد گرجستان نیز بهعنوان یکی از کشورهای در حال توسعه منطقه قفقاز جنوبی مورد توجه ویژه قرار گرفته است. یافتههای این گزارش تصویری روشن از روند رشد اقتصادی، سرمایهگذاری و تجارت خارجی گرجستان در سال ۲۰۱۹ و چشمانداز سالهای پیش رو ارائه میدهد.
کاهش جزئی رشد اقتصادی در سال ۲۰۱۹
بر اساس آمار بانک جهانی، رشد تولید ناخالص داخلی واقعی گرجستان در سال ۲۰۱۹ با اندکی کاهش نسبت به سال گذشته، از ۴.۷ درصد در سال ۲۰۱۸ به ۴.۴ درصد رسیده است. این کاهش هرچند چشمگیر نیست، اما نشانهای از چالشهای جدیدی است که اقتصاد کشور با آن روبهرو شده است. پیشبینیها همچنین نشان میدهد که نرخ رشد اقتصادی در سال ۲۰۲۰ به ۴.۳ درصد کاهش مییابد، اما انتظار میرود در سال ۲۰۲۱ مجدداً روندی صعودی در پیش گیرد و به ۴.۵ درصد برسد.
این ارقام نشان میدهد که اقتصاد گرجستان در مسیر رشد پایدار اما کندتر نسبت به گذشته حرکت میکند. بانک جهانی کاهش جزئی در نرخ رشد را عمدتاً نتیجهی عوامل خارجی، از جمله ممنوعیت پروازهای مستقیم از روسیه به گرجستان، دانسته است. این تصمیم که در نیمه دوم سال ۲۰۱۹ توسط مسکو اتخاذ شد، تأثیر محسوسی بر بخش گردشگری و در نتیجه بر درآمد ارزی کشور گذاشت.
منبع: agenda.ge
مقایسه منطقهای: جایگاه گرجستان در قفقاز جنوبی
در مقایسه با همسایگان منطقهای، گرجستان همچنان از رشد اقتصادی قابل قبولی برخوردار است. طبق گزارش بانک جهانی، پیشبینی میشود رشد اقتصادی جمهوری آذربایجان در سال ۲۰۱۹ حدود ۲.۸ درصد باشد، در حالیکه ارمنستان با رشد ۵.۵ درصدی عملکرد بهتری را تجربه میکند.
این تفاوتها به ساختارهای اقتصادی و سیاستهای متفاوت کشورهای منطقه بازمیگردد. در حالی که اقتصاد آذربایجان بهشدت به صادرات نفت و گاز متکی است، گرجستان اقتصاد متنوعتری دارد که بر بخشهایی چون گردشگری، تجارت، حملونقل و کشاورزی متکی است. از سوی دیگر، ارمنستان در سالهای اخیر با تمرکز بر بخش فناوری و صنایع سبک توانسته رشد پایدارتری را تجربه کند.
تأثیر محدودیتهای روسیه بر تجارت و گردشگری
یکی از نکات کلیدی گزارش بانک جهانی، تأثیر مستقیم تصمیم روسیه مبنی بر ممنوعیت پروازها به گرجستان است. این ممنوعیت که در ژوئن ۲۰۱۹ اجرایی شد، در واکنش به تنشهای سیاسی میان دو کشور صورت گرفت و بهطور مستقیم بر جریان گردشگران روس به گرجستان اثر گذاشت.
روسیه در سالهای گذشته یکی از اصلیترین بازارهای گردشگری برای گرجستان بوده است. در سال ۲۰۱۸ بیش از ۱.۴ میلیون گردشگر روس از گرجستان بازدید کردند و سهمی قابل توجه در درآمدهای ارزی این کشور داشتند. پس از اعمال این محدودیت، بسیاری از فعالان صنعت گردشگری در گرجستان از افت محسوس در رزرو هتلها و درآمدهای خدماتی خبر دادند. این وضعیت نهتنها گردشگری، بلکه بخش حملونقل هوایی و خردهفروشی را نیز تحت فشار قرار داد.
بهبود صادرات خالص و روندهای تجارت خارجی
با وجود چالشهای سیاسی و کاهش نسبی در رشد اقتصادی، برخی شاخصهای تجارت خارجی در نیمه نخست سال ۲۰۱۹ نشانههایی از بهبود را نشان میدهند. طبق گزارش بانک جهانی، صادرات خالص گرجستان بهبود یافته است؛ این امر بهویژه به دلیل کاهش واردات و افزایش صادرات مجدد خودروهای دست دوم و سنگ مس بوده است.
در بازهی ژانویه تا آگوست ۲۰۱۹، حجم کل تجارت خارجی گرجستان به ۸.۱۳ میلیارد دلار رسید. این رقم در مقایسه با سالهای پیشین نشاندهندهی ثبات نسبی در مبادلات تجاری کشور است. بخش قابل توجهی از صادرات گرجستان شامل محصولات معدنی، فلزات، نوشیدنیها و مواد غذایی است، در حالی که عمده واردات کشور را سوخت، ماشینآلات و کالاهای مصرفی تشکیل میدهد.
کاهش سرمایهگذاری خارجی و پایان پروژههای بزرگ زیرساختی
یکی از بخشهایی که در سال ۲۰۱۹ با افت قابل توجهی مواجه شد، سرمایهگذاری مستقیم خارجی (FDI) بود. بر اساس دادههای بانک جهانی، گرجستان در سهماهه دوم سال ۲۰۱۹ تنها ۱۸۷ میلیون دلار سرمایهگذاری مستقیم خارجی جذب کرده است — رقمی که نسبت به سالهای گذشته کاهش محسوسی نشان میدهد.
کاهش FDI تا حد زیادی به پایان یافتن چند پروژه بزرگ زیرساختی و کاهش سرمایهگذاریهای جدید از سوی شرکتهای خارجی نسبت داده میشود. با این حال، بانک جهانی تأکید میکند که محیط تجاری گرجستان همچنان باثبات و جذاب است و با سیاستهای مالی شفاف، نرخ مالیات پایین و اصلاحات ساختاری گسترده، یکی از اقتصادهای باز و رقابتی در منطقه محسوب میشود.
گرجستان طی سالهای گذشته در شاخص سهولت انجام کسبوکار (Ease of Doing Business) بانک جهانی جایگاه مناسبی کسب کرده است. در نسخه ۲۰۱۹ این شاخص، گرجستان در میان ۱۹۰ کشور جهان رتبه هفتم را از آن خود کرد — جایگاهی بالاتر از بسیاری از کشورهای اروپایی. این موضوع گواهی بر اصلاحات عمیق در نظام اداری، مالیاتی و قضایی کشور است که هدف آن تسهیل فعالیتهای اقتصادی و جذب سرمایهگذار خارجی بوده است.
چالشهای پیشرو: از مهاجرت نیروی کار تا وابستگی اقتصادی
عنوان گزارش بانک جهانی، «مهاجرت و فرار مغزها»، خود اشارهای به یکی از معضلات جدی کشورهای در حال توسعه از جمله گرجستان دارد. با وجود پیشرفتهای اقتصادی و ثبات نسبی، بسیاری از نیروی کار متخصص گرجی همچنان تمایل دارند برای یافتن فرصتهای شغلی بهتر به اروپا یا آمریکا مهاجرت کنند.
مطابق با دادههای رسمی، حدود ۱.۵ میلیون شهروند گرجستان در خارج از کشور زندگی میکنند — رقمی معادل بیش از یکسوم جمعیت فعال اقتصادی کشور. این پدیده اگرچه منجر به افزایش ورود ارز از محل حوالهها میشود، اما در بلندمدت خطر کاهش بهرهوری و کندی رشد اقتصادی را در پی دارد.
چشمانداز آینده: ثبات با چاشنی احتیاط
گزارش بانک جهانی نتیجهگیری میکند که چشمانداز اقتصاد گرجستان در سالهای آینده مثبت اما محتاطانه است. انتظار میرود با بهبود روابط تجاری، رشد در بخش گردشگری و افزایش صادرات، اقتصاد کشور به مسیر رشد پایدار بازگردد. در عین حال، وابستگی بالای گرجستان به سرمایهگذاری خارجی و بازارهای منطقهای همچنان از جمله ریسکهای بالقوه برای آینده به شمار میرود.
بانک جهانی توصیه میکند که دولت گرجستان برای حفظ روند رشد، باید بر تنوعبخشی به اقتصاد، بهبود بهرهوری نیروی کار، توسعه زیرساختهای دیجیتال و تقویت نظام آموزشی تمرکز کند — عواملی که در نهایت میتوانند از مهاجرت نیروی متخصص جلوگیری کرده و اقتصاد را مقاومتر سازند.
