تفلیس، پایتخت گرجستان، شهری است که در نخستین نگاه، روح آن را در کوچههایش کشف میکنید؛ خیابانهایی که ترکیبی بدیع از تاریخ، هنر، فرهنگ و زندگی روزمره را پیش چشمتان میگسترانند. بسیاری از شهرهای بزرگ دنیا خیابانهای معروف دارند، اما در تفلیس، چیدمان شهری منحصربهفرد، معماری چندلایه و درآمیختگی فرهنگهای آسیایی و اروپایی، نوعی هویت بصری خاص خلق کرده که در کمتر نقطهای از جهان مشابهش پیدا میشود.
در سالهای اخیر، رشد چشمگیر گردشگری گرجستان بهویژه در فصل تابستان، توجه بیشتری را به این پایتخت تاریخی جلب کرده است. براساس گزارش وزارت گردشگری گرجستان، تفلیس در سه سال گذشته یکی از پنج مقصد محبوب در منطقه قفقاز بوده و خیابانها و بناهای شاخص آن سهم قابلتوجهی در شکلگیری این محبوبیت داشتهاند. گردشگران، از کوچههای سنگفرششده شهر قدیم گرفته تا سازههای مدرن، به دنبال تماشای شهری هستند که گذشته و حال در آن بیوقفه به گفتگو نشستهاند.
در این گزارش، چهار نقطه شاخص و پرطرفدار تفلیس معرفی میشود؛ نقاطی که هرکدام بخشی از شخصیت ویژه این شهر را نمایندگی میکنند: قلعه باشکوه ناریکالا، کلیسای جامع سامبا، پل خشک و بازار مشهور آن، و موزه هنرهای مدرن زوراب تسرتلی. این مقاصد، هم برای مسافران خارجی و هم برای علاقهمندان به فرهنگ قفقاز، چشمانداز کاملی از تاریخ، هنر و سبک زندگی در تفلیس ارائه میدهند.
۱. قلعه ناریکالا؛ نماد تسلط تاریخی بر شهر هزارساله
در دامنه کوههای سولولاکی، درست جایی که شهر تاریخی تفلیس از هزاران سال پیش گسترش یافته، قلعه عظیم ناریکالا سر بر آسمان کشیده است. این دژ که بنای اولیه آن به قرن چهارم میلادی بازمیگردد، یکی از قدیمیترین سازههای نظامی منطقه قفقاز محسوب میشود. نگاه از فراز برجهای سنگی ناریکالا، تصویری همهجانبه از شهر، رودخانه متکواری و بافت تاریخی اطراف را پیش چشمتان قرار میدهد.
ریشههای تاریخی قلعه
ناریکالا در دوران امپراتوری باستانی ایبری ساخته شد و بعدها توسط امپراتوریهای مختلف – از جمله امپراتوری ساسانی، عربها و سپس گرجیها – گسترش یافت. همین لایهلایه بودن تاریخ آن، یکی از دلایلی است که این قلعه را به یک «موزه زنده» در فضای باز تبدیل کرده است. در طول قرنها، این بنا نهتنها پایگاه دفاعی، بلکه نقطهای استراتژیک در شکلگیری شهر تفلیس بوده است.
کارشناسان معماری نظامی معتقدند که انتخاب این موقعیت جغرافیایی، نمونهای کلاسیک از «معماری دفاعی طبیعی» در تمدنهای قدیمی قفقاز است؛ به نحوی که ارتفاعات اطراف بهگونهای طراحی طبیعی برای دفاع در برابر تهاجمات تبدیل شدهاند.
مجسمه مادر گرجستان؛ نمادی از صلح و پایداری
در کنار قلعه، یکی از شاخصترین نمادهای تفلیس قرار دارد: مجسمه قِرتلیس دِدا یا همان «مادر گرجستان». این مجسمه آلومینیومی که در سال ۱۹۵۸ – همزمان با جشن ۱۵۰۰ سالگی تفلیس – ساخته شد، در میان مردم نقش نمادی ملی دارد. ویژگی جالب این مجسمه، طراحی دوگانه آن است: یک دست که کاسهای از شراب به نشانه خوشآمدگویی در خود دارد و دست دیگر که شمشیری برای دفاع بهدست گرفته است.
این مجسمه تقریباً از هر نقطهای از شهر قدیم قابل مشاهده است و بازدیدکنندگان بسیاری از سراسر جهان برای گرفتن عکسهای یادگاری و تماشای غروب خورشید بر فراز شهر، خود را به دامنههای ناریکالا میرسانند.
چرا بازدید از ناریکالا ضروری است؟
-
چشمانداز ۳۶۰ درجهای از تفلیس
-
امکان پیادهروی در مسیرهای تاریخی
-
ساختمانهای بازسازیشده و بقایای دژهای قدیمی
-
نزدیکی به حمامهای سولفوری و منطقه قدیمی
ناریکالا اغلب اولین مقصد گردشگران است، زیرا دیدی کلی از جغرافیا، بافت شهری و تاریخ تفلیس ارائه میدهد؛ نقطهای مناسب برای آغاز روایت سفر.
قلعه ناریکالا تفلیس
۲. کلیسای جامع سامبا؛ بلندترین نماد ایمان در گرجستان
اگرچه تفلیس مملو از کلیساهای تاریخی است، اما کلیسای جامع سامبا (Sameba) که در سال ۲۰۰۴ تکمیل شد، جایگاه منحصربهفردی در چشمانداز شهری دارد. این سازه عظیم با ارتفاع ۸۷ متر، یکی از بلندترین کلیساهای ارتدکس در حوزه قفقاز و شرق اروپا بهشمار میرود.
ترکیب سنت و مدرنیته در معماری
کلیسای سامبا ترکیبی از سبکهای کلاسیک معماری گرجی – با گنبدهای مخروطی، سنگکاریهای سنتی و تزئینات برگرفته از کلیساهای قرون میانه – و طراحی نوین است. معماری این کلیسا، پاسخی معاصر به میراث تاریخی کلیساهای گرجستان محسوب میشود.
داخل کلیسا نیز با نورپردازی ملایم، ستونهای بلند، طاقهای قوسی و نقاشیهای دیواری در حال تکمیل، فضایی روحانی و باشکوه ایجاد کرده است.
آنچه برای بسیاری از گردشگران جذاب است، باغهای گسترده اطراف کلیسا است که فضای آرامی برای قدمزدن و تماشای چشمانداز شهر فراهم میکند.
اهمیت مذهبی و فرهنگی سامبا
سامبا تنها یک مرکز مذهبی نیست؛ بلکه نمادی از هویت ملی گرجستان در دوران پس از استقلال شوروی است. ساخت این کلیسا در دهه ۱۹۹۰ آغاز شد؛ دورانی که کشور بهتازگی مسیر استقلال سیاسی و بازسازی فرهنگی را طی میکرد. از این رو، بسیاری از مردم سامبا را نماد «تولد دوباره» جرجستان میدانند.
چرا نباید بازدید از سامبا را از دست داد؟
-
بزرگترین کلیسای ارتدکس در قفقاز
-
معماری منحصربهفرد در مقایسه با کلیساهای منطقه
-
قرارگیری در موقعیتی مرتفع با چشمانداز زیبا
-
ترکیب هنر معاصر و سنتی
برای مسافرانی که تنها یک روز زمان برای بازدید از شهر دارند، سامبا یکی از آن نقاطی است که تصویری کامل و دقیق از فرهنگ گرجستان ارائه میدهد.
کلیسای جامع سامبا تفلیس
۳. پل خشک و بازارچه عتیقهجات؛ حافظه زنده تاریخ گرجستان
در قلب تفلیس، نزدیک میدان آزادی، پلی قرار دارد که سالهاست به یکی از جاذبههای محبوب گردشگران تبدیل شده: پل خشک (Dry Bridge). نام این پل ریشه جالبی دارد؛ در گذشته رودخانه کوچکی از زیر آن میگذشت، اما با تغییر مسیر آب و احداث خیابانها، پل عملاً بدون رودخانه باقی ماند و به «پل خشک» شهرت یافت.
بازاری که تاریخ را نفس میکشد
در اطراف این پل، یک بازارچه روزانه شکل گرفته که برای ساعتها میتواند بازدیدکنندگان را سرگرم کند. این مکان تنها یک بازار معمولی نیست؛ بلکه نوعی «آرشیو فرهنگی» است. در اینجا میتوان از سکههای دوران تزاری و آثار مربوط به دوره اتحاد جماهیر شوروی گرفته تا وسایل سنتی قفقازی، صنایعدستی قدیمی، کتابهای نایاب و تابلوهای نقاشی محلی را پیدا کرد.
برخی از اجناس موجود در این بازار قدمتی چند صد ساله دارند و بسیاری از فروشندگان، داستانهایی جذاب درباره تاریخچه اقلام خود تعریف میکنند. همین روایتها، پل خشک را به یک مقصد فرهنگی و اجتماعی تبدیل کرده است.
چرا پل خشک برای گردشگران ویژه است؟
-
یافتن اشیای عتیقه کمیاب
-
آشنایی مستقیم با سبک زندگی و فرهنگ مردم
-
خرید سوغاتهای اصیل و متفاوت
-
تماشای آثار هنری معاصر تفلیس
برای علاقهمندان به مجموعهداری، اینجا یک گنج واقعی است؛ مجموعهای از اشیای عتیقه، عکسهای قدیمی، رادیوهای کلاسیک، ظروف مسی و گلدانهای دستساز که هرکدام بخشی از تاریخ گرجستان را روایت میکنند.
پل خشک و بازارچه عتیقه جات
۴. موزه هنرهای مدرن زوراب تسرتلی (MoMA)؛ پلی میان گذشته و آینده
در کنار تاریخ کهن، تفلیس چهرهای مدرن و هنری نیز دارد. یکی از مهمترین نمادهای این چهره مدرن، موزه هنرهای مدرن زوراب تسرتلی است.
زوراب تسرتلی، هنرمند برجسته گرجیالاصل که در سطح بینالمللی نیز شناخته شده، نقش قابلتوجهی در معرفی هنر معاصر گرجستان به جهان داشته است.
مجموعهای غنی از هنر مدرن
در این موزه بیش از ۳۰۰ اثر هنری در سبکهای مختلف – شامل نقاشی، مجسمهسازی، طراحی و چیدمان – به نمایش گذاشته شده است. علاوه بر آن، حدود ۲۵۰ عکس تاریخی و هنری نیز در بخشهای مختلف موزه قرار دارد.
ویژگی موزه در این است که تنها به آثار تسرتلی اختصاص ندارد؛ بلکه بستری برای نمایش هنر مدرن گرجستان و جهان است. این موزه، هنرمندان جوان گرجی را در کنار نامهای بزرگ بینالمللی قرار میدهد و این ترکیب، فرصتی کمنظیر برای مطالعه روندهای هنری معاصر فراهم میکند.
نقش MoMA در دیپلماسی فرهنگی
موزه هنرهای مدرن در سالهای اخیر به مکانی تبدیل شده که ارتباطات هنری با سایر کشورها از طریق آن تقویت شده است. نمایشگاههای مشترک، برنامههای آموزشی، و نشستهایی که در این موزه برگزار میشود، نشان میدهد که MoMA تنها یک مرکز نمایشگاهی نیست، بلکه فضای گفتوگو میان فرهنگهاست.
چرا بازدید از MoMA توصیه میشود؟
-
آشنایی با هنر مدرن گرجی
-
مشاهده آثار یک هنرمند جهانی
-
درک جایگاه هنر در هویت معاصر تفلیس
-
تجربه ترکیب سنت و هنر نو
برای گردشگرانی که میخواهند فراتر از بناهای تاریخی، با لایههای فرهنگی تفلیس آشنا شوند، موزه هنرهای مدرن یک مقصد ضروری است.
نتیجهگیری
چهار مقصد معرفیشده در این گزارش – ناریکالا، سامبا، پل خشک و موزه هنرهای مدرن – تنها نمونههایی از بافت غنی تفلیس هستند. آنچه این شهر را از بسیاری از پایتختها متمایز میکند، هویتی چندلایه است که ریشه در تاریخ طولانی، فرهنگ قفقازی، حضور ادیان مختلف و نقش آن در مسیرهای تجاری دارد.
بازدیدکنندگان تفلیس، در عرض چند کیلومتر، میتوانند از دیوارهای هزارساله یک قلعه باستانی، به کلیسایی مدرن با معماری باشکوه، از بازار عتیقهجات، به موزه هنرهای مدرن منتقل شوند؛ تجربهای که کمتر شهری قادر است فراهم کند.
امروزه تفلیس یکی از مهمترین مقاصد گردشگری منطقه است؛ شهری که با توسعه زیرساختها، ترویج فرهنگ، و حفظ تاریخ خود، جایگاهی ویژه در میان مسافران بهدست آورده است. ترکیب این ویژگیها باعث شده که بسیاری از گردشگران، سفر به تفلیس را «سفری میان دو زمان» توصیف کنند: گذشتهای که از دل سنگها و بناها سخن میگوید و آیندهای که در هنر مدرن و معماری معاصر جریان دارد.
منبع: georgianjournal.ge
