بر اساس آمار رسمی منتشر شده از سوی اداره ملی آمار گرجستان (Geostat)، ترکیه، روسیه و جمهوری آذربایجان در فاصله زمانی ژانویه تا جولای سال ۲۰۱۹ به عنوان سه شریک تجاری اصلی گرجستان معرفی شدهاند. این سه کشور بهتنهایی بیش از نیمی از حجم مبادلات خارجی گرجستان را به خود اختصاص دادهاند؛ آماری که تصویری روشن از جهتگیری اقتصادی و روابط تجاری این کشور در قفقاز جنوبی ارائه میدهد.
بر اساس دادههای رسمی، ده شریک تجاری برتر گرجستان در این دوره زمانی در مجموع ۶۶٫۷ درصد از کل حجم تجارت خارجی کشور را تشکیل دادهاند. در میان این کشورها، ترکیه با حجم تجاری ۹۹۹٫۶ میلیون دلار در صدر قرار گرفته است. پس از آن، روسیه با ۷۹۰٫۲ میلیون دلار و جمهوری آذربایجان با ۶۰۰٫۶ میلیون دلار در رتبههای دوم و سوم جای دارند. این ارقام، بیانگر روابط اقتصادی گسترده گرجستان با همسایگان منطقهای خود و اهمیت راهبردی موقعیت جغرافیایی این کشور در مسیرهای تجاری اوراسیا است.
روابط تجاری گرجستان و اتحادیه اروپا: رشد صادرات، کاهش واردات
بر اساس گزارش Geostat، گردش مالی تجارت خارجی گرجستان با کشورهای عضو اتحادیه اروپا در این بازه زمانی ۵٫۲ درصد کاهش یافته و به ۱٫۷۸ میلیارد دلار رسیده است. با وجود این افت کلی، جزئیات آمار نشان میدهد که صادرات گرجستان به اتحادیه اروپا ۲۰٫۶ درصد افزایش یافته و به ۵۰۳٫۵ میلیون دلار رسیده است. در مقابل، واردات از کشورهای اروپایی ۱۲٫۶ درصد کاهش یافته و به حدود ۱٫۲۸ میلیارد دلار محدود شده است.
کارشناسان اقتصادی، افزایش صادرات به اروپا را نتیجه توافقنامه تجارت آزاد گرجستان با اتحادیه اروپا (DCFTA) میدانند؛ توافقی که از سال ۲۰۱۴ به اجرا درآمد و مسیر صادرات کالاهای گرجی به بازارهای اروپایی را هموارتر کرد. در سالهای اخیر، محصولات کشاورزی، نوشیدنیها و فلزات از جمله اقلامی بودهاند که بیشترین سهم را در صادرات گرجستان به اروپا داشتهاند.
در سوی دیگر، کاهش واردات میتواند ناشی از تعدیل تقاضای داخلی، نوسانات نرخ ارز و تلاش دولت گرجستان برای تقویت تولید داخلی تلقی شود. این روند، اگرچه در کوتاهمدت موجب افت ارزش کل مبادلات میشود، اما در بلندمدت میتواند به متعادلتر شدن تراز تجاری کشور منجر شود.
تجارت با کشورهای CIS: رشد صادرات و کاهش واردات
در کنار اروپا، کشورهای عضو جامعه کشورهای مستقل مشترکالمنافع (CIS) نیز از مهمترین شرکای تجاری گرجستان محسوب میشوند. حجم گردش مالی تجارت خارجی گرجستان با این کشورها در ژانویه تا جولای ۲۰۱۹ به ۲٫۴ میلیارد دلار رسیده که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۰٫۷ درصد افزایش داشته است.
بر اساس گزارش، صادرات گرجستان به کشورهای CIS با رشد چشمگیر ۲۶٫۶ درصدی به ۱٫۱۰ میلیارد دلار رسیده، در حالی که واردات از این کشورها ۱۴٫۳ درصد کاهش یافته و به ۱٫۳۰ میلیارد دلار محدود شده است. این آمار نشاندهنده بهبود موقعیت صادراتی گرجستان در بازارهای منطقهای است.
کارشناسان معتقدند که افزایش صادرات به کشورهای CIS، بهویژه روسیه و آذربایجان، میتواند ناشی از گسترش روابط اقتصادی پس از سالهای محدودیت سیاسی و تجاری باشد. همچنین، نزدیکی جغرافیایی، کاهش هزینههای حملونقل و اشتراکات فرهنگی و زبانی در بخشهایی از این منطقه، نقش مهمی در تسهیل مبادلات تجاری ایفا کردهاند.
اقلام اصلی صادراتی گرجستان
در بازه زمانی بررسیشده، صادرات گرجستان عمدتاً بر کالاهای معدنی و صنعتی متمرکز بوده است. سه گروه کالایی اصلی صادراتی عبارتند از:
-
سنگ معدن و کنسانتره مس به ارزش ۲۷۸٫۱ میلیون دلار (۱۴٫۹ درصد از کل صادرات)
-
اتومبیلهای سواری به ارزش ۲۰۲٫۵ میلیون دلار (۱۰٫۸ درصد از کل صادرات)
-
فروآلیاژها به ارزش ۲۰۵٫۹ میلیون دلار (۱۱ درصد از کل صادرات)
صادرات فلزات و مواد معدنی، ستون فقرات تجارت خارجی گرجستان را تشکیل میدهد. وجود معادن غنی مس در مناطق همچون بولنیسی و مادنولی موجب شده این کشور در زنجیره تولید و صادرات فلزات صنعتی نقش مهمی ایفا کند.
در مجموع، این اقلام بیش از یکسوم کل صادرات کشور را تشکیل میدهند. صنعت استخراج و فرآوری فلزات در گرجستان از جمله بخشهای کلیدی اقتصاد ملی است که علاوه بر اشتغالزایی، نقش مهمی در جذب سرمایهگذاری خارجی دارد.
با این حال، کارشناسان اقتصادی همواره بر لزوم تنوعبخشی به سبد صادراتی گرجستان تأکید کردهاند. وابستگی بالا به صادرات مواد خام و فلزات، کشور را در برابر نوسانات بازار جهانی آسیبپذیر میکند. توسعهی صنایع تبدیلی، گردشگری و فناوری اطلاعات از مسیرهای پیشنهادی برای تقویت صادرات غیرنفتی و پایدار گرجستان است.
کالاهای اصلی وارداتی گرجستان
در بخش واردات، نفت خام و فرآوردههای نفتی در صدر فهرست قرار دارند. بر اساس دادههای Geostat، در بازه ژانویه تا ژوئیه ۲۰۱۹، واردات این اقلام به ۴۰۴٫۴ میلیون دلار رسیده که ۸٫۱ درصد از کل واردات کشور را شامل میشود.
پس از آن، اتومبیلها با ۳۶۶٫۹ میلیون دلار (۷٫۴ درصد) و سنگ معدن و کنسانتره مس با ۳۳۰٫۱ میلیون دلار (۶٫۷ درصد) در رتبههای دوم و سوم قرار دارند.
این ارقام نشان میدهد که اقتصاد گرجستان هنوز تا حد زیادی متکی بر واردات انرژی و خودرو است. از آنجا که گرجستان فاقد منابع گسترده نفت و گاز است، بخش عمدهای از نیازهای انرژی خود را از کشورهای همسایه مانند آذربایجان و روسیه تأمین میکند.
افزون بر این، افزایش تعداد خودروهای وارداتی طی سالهای اخیر به رشد طبقهی متوسط و توسعهی سریع شهرهایی چون تفلیس و باتومی ارتباط دارد. با رشد درآمد سرانه و تسهیل واردات، بازار خودرو در گرجستان رونق گرفته است.
اهمیت تجارت خارجی در اقتصاد گرجستان
تجارت خارجی ستون اصلی اقتصاد گرجستان به شمار میرود. این کشور کوچک قفقازی، با جمعیتی حدود ۳٫۷ میلیون نفر، از نظر موقعیت جغرافیایی در نقطهای استراتژیک میان اروپا و آسیا واقع شده است. قرار گرفتن در مسیر کریدور ترانزیتی “شرق-غرب” به گرجستان اجازه داده تا به یکی از گذرگاههای مهم تجارت منطقهای تبدیل شود.
دولت گرجستان طی سالهای اخیر با اصلاح قوانین گمرکی، دیجیتالیسازی فرآیندهای صادرات و تسهیل سرمایهگذاری خارجی، تلاش کرده محیطی رقابتی و شفاف برای تجارت فراهم آورد. این سیاستها، بهویژه پس از امضای توافقنامه تجارت آزاد با اتحادیه اروپا، نقش مهمی در جذب سرمایه و رشد صادرات داشتهاند.
با وجود این، اقتصاد گرجستان همچنان در برابر نوسانات بازارهای جهانی و تحولات سیاسی منطقه حساس است. تحلیلگران معتقدند تداوم تنوعبخشی به مقاصد صادراتی، توسعه صنایع داخلی، و ارتقای زیرساختهای بندری و حملونقل از گامهای کلیدی برای تقویت پایداری اقتصادی این کشور است.
