دره مارتویلی گرجستان برترین چشم انداز گردشگری اروپا

در تازه‌ترین ارزیابی‌های بین‌المللی، پروژه توسعه دره مارتویلی در غرب گرجستان موفق به دریافت جایزه «چشم‌انداز» از شورای چشم‌انداز اروپا شده است. این موفقیت، نه تنها نشان‌دهنده ارتقای کیفیت حفاظت محیط‌زیستی و زیرساخت‌های گردشگری در منطقه است، بلکه نمادی از تعامل میان نهاد‌های دولتی، جامعه محلی و نهادهای بین‌المللی به شمار می‌رود.

دره مارتویلی گرجستان

دره مارتویلی یکی از زیباترین و محبوب‌ترین جاذبه‌های طبیعی گرجستان است که در استان سوانتی، بخش سامگرلو-زمو (Samegrelo-Zemo Svaneti) واقع شده است. این دره به خاطر ترکیب مناظر طبیعی خیره‌کننده، رودخانه‌های شفاف، آبشارهای زیبا و صخره‌های سنگ آهکی بلند، یکی از مقاصد اصلی گردشگری اکوتوریسم در گرجستان به شمار می‌رود.

ویژگی‌های طبیعی

• رودخانه آباشا: دره مارتویلی توسط رودخانه آباشا شکل گرفته است که آب زلال و خنک آن از میان صخره‌های بلند و جنگل‌های متراکم عبور می‌کند.

• آبشارها و استخرهای طبیعی: مسیر دره با چندین آبشار و استخر طبیعی همراه است که جذابیت آن را برای بازدیدکنندگان افزایش می‌دهد. این آبشارها گاهی ارتفاعی بیش از چند متر دارند و چشم‌اندازهای فوق‌العاده‌ای خلق می‌کنند.

• تنوع زیستی: دره مارتویلی زیستگاه ماهیان، سمورها و گونه‌های گیاهی بومی است. پروژه‌های حفاظت محیط‌زیست در این منطقه موجب احیای جمعیت حیوانات و گیاهان شده است.

فعالیت‌ها و گردشگری

• قایق‌سواری در رودخانه: یکی از جذاب‌ترین فعالیت‌ها در این دره، گشت‌وگذار با قایق روی رودخانه آباشا است که تجربه‌ای منحصربه‌فرد و نزدیک به طبیعت را فراهم می‌کند.

• پیاده‌روی و طبیعت‌گردی: مسیرهای پیاده‌روی طراحی شده در دره، امکان بازدید از نقاط دیدنی و عکس‌برداری از مناظر طبیعی را فراهم می‌کنند.

• مراکز بازدیدکننده و امکانات محلی: منطقه دارای مراکز خدماتی، رستوران‌ها و محل‌های اقامتی کوچک است که بیشتر توسط جامعه محلی اداره می‌شوند و به اقتصاد منطقه کمک می‌کنند.

زمینه و اهمیت جایزه

پروژه توسعه «دره مارتویلی» که در بخش سامگرلو‑زموی استان سوانتی در غرب گرجستان واقع شده، از میان ۲۳ نامزد از سراسر اروپا انتخاب شده است. طبق اعلام رسمی وزارت حفاظت از محیط‌زیست و کشاورزی گرجستان، این پروژه علاوه بر جلب توجه به موضوع حفاظت از محیط زیست، به دلیل «اهمیت ویژه» در ارتقای آگاهی عمومی نسبت به مسائل زیست‌محیطی و خلق فرصت برای جامعه محلی نیز مد نظر بوده است. 
شورای چشم‌انداز اروپا (European Landscape Convention) که هدفش ترویج حفاظت، مدیریت و برنامه‌ریزی کیفیت منظرهای اروپایی است، این جایزه را برای پروژه‌هایی در نظر می‌گیرد که الگوهای موفق برای منظرهای پایدار ارائه می‌دهند.

مسیر پروژه: از وضعیت پیشین تا تحولات گسترده

پیش از آغاز رسمی پروژه، دره مارتویلی بیشتر محلی شناخته شده در میان مردم کشوری بود و زیرساخت گردشگری چندانی نداشت. بنا به گزارش‌ها، منطقه با مشکلات متعددی از جمله زباله، صید غیرقانونی و فقدان مسیرهای ایمن برای بازدیدکنندگان روبرو بود. 
در سال ۲۰۱۳، این دره به‌عنوان «بنای طبیعی» (Natural Monument) معرفی شد و در مهر ۲۰۱۵، اداره‌­ای ویژه تحت عنوان «اداره بنای طبیعی مارتویلی» فعالیت خود را آغاز کرد. 
توسعه جدی گردشگری در منطقه از سال ۲۰۱۶ به بعد شتاب گرفت. در قالب پروژه «پایداری توسعه دره مارتویلی» (Martvili Canyon Sustainable Development)، واحدهای اجرایی و زیرساخت‌های لازم توسعه یافتند: مرکز بازدیدکنندگان، مسیرهای پیاده‌روی، پل‌های معلق، ایستگاه­‌های قایق سواری، و سیستم هشدار در کنار رودخانه آباشا احداث شدند. 
یکی از نکته‌های قابل توجه، مشارکت جامعه محلی و توسعه کسب‌وکارهای کوچک بود. به گزارش منابع، محلی‌ها نه صرفاً دیده‌بان بودند، بلکه به بخش اجرایی پروژه تبدیل شدند، به‌گونه‌ای که تحت اجاره مراکز اقامتی، قایق‌ها و سایر خدمات درآمدی قرار گرفتند.

نتایج ملموس: محیط زیست، گردشگری و اقتصاد محلی

نتایج این اقدامات چندجانبه، قابل ملاحظه بوده است. برای نمونه:

• جذب گردشگر

گزارش می‌شود در سال ۲۰۱۹، تنها در هشت ماه نخست، حدود ۱۵۰٬۰۰۰ نفر از دره مارتویلی بازدید کردند.

• حفاظت از گونه­‌ها

در بیانیه مدیر پروژه، زازا گاگوآ، آمده است «اگرچه ممکن است فکر کنید که انبوه گردشگری، بزرگ‌ترین دستاورد ماست، اما در واقع موفقیت اصلی ما احیای تعداد ماهیان و سمور‌ها بوده است». این نشان می‌دهد که در کنار توسعه زیرساخت، حفاظت از حیات‌وحش نیز در اولویت قرار داشته است.

• پاک‌سازی منظر و ارتقای ایمنی

جایی که پیش از توسعه، زباله‌ها رها شده بودند و مسیرها بدون حفاظ ایمن بودند، اکنون منطقه تمیز، منظم و مجهز شده است.

• ارتقای اقتصاد محلی

سرمایه‌گذاری در کسب‌وکارهای مرتبط با گردشگری – مانند قایق‌سواری، مراکز خدمات، هتل‌های کوچک و رستوران‌های محلی – موجب ایجاد اشتغال و ارتقای سطح زندگی ساکنانی شده که پیش‌تر از این فرصت‌ها بی‌بهره بوده‌اند.

چرا این پروژه از نظر «منظرهای اروپا» اهمیت دارد؟

منظرها (landscapes) در مفهومی گسترده‌تر، نه فقط منظر طبیعی، بلکه تعامل انسان، طبیعت، فرهنگ، اقتصاد و اجتماع را شامل می‌شوند. پروژه مارتویلی از زاویه زیر، الگوی موفقی محسوب می‌شود:

• حفاظت طبیعی

منطقه‌ای با تنوع زیستی بالا در استان سوانتی/سامگرلو که با جنگل‌های کاردوسی (Euxino‑Colchic) و رودخانه آباشا که در بستر سنگ‌های آهکی جریان دارد، دارای ارزش ژئومورفولوژیک قابل توجه است.

• زیرساخت گردشگری پایدار

طراحی مسیرها، مراکز بازدیدکننده، قایق‌ها و سایر امکانات به گونه‌ای صورت گرفته که آسیب به محیط کمینه شود و ایمنی بازدیدکنندگان تأمین گردد.

• مشارکت محلی

به جای اعطای کامل منطقه به سرمایه‌گذاری خارجی یا دولتی، بخش زیادی از خدمات به شرکت‌ها و افراد محلی سپرده شده تا منافع اقتصادی گردشگری در همان منطقه بماند؛ این دقیقاً جریانی است که در ادبیات توسعه پایدار توصیه می‌شود.

• افزایش آگاهی عمومی

طرح بخشی از هدفش آموزش و اطلاع‌رسانی در مورد محیط زیست بوده است؛ کاری که در گزارش شورای اروپا نیز مورد تأکید قرار گرفت.

گستره و چشم‌انداز آینده

این موفقیت نه تنها برای منطقه مارتویلی، بلکه برای کل گرجستان و حتی حوزه قفقاز جنوبی یک نشانه مثبت است. گرجستان در سال‌های اخیر تلاش کرده است تا گردشگری طبیعی و اکوتوریسم را جایگزین شکل‌های نامناسب رشد کرده کند. به‌عنوان مثال، اداره محیط‌زیست این کشور تأکید دارد که توسعه مناطق حفاظت‌شده بخشی از استراتژی کلان است و پروژه­‌هایی با مشارکت بخش خصوصی و محلی در جریان هستند. 
همچنین، تجربه مارتویلی می‌تواند به عنوان مدل تکرارپذیر در مناطق دیگر گرجستان و حتی در کشورهای همسایه استفاده شود که با معضلات مشابه – مثل ترک منطقه در طولانی‌مدت، صید غیرقانونی، زیرساخت‌های ناکافی برای گردشگری – دست به گریبان‌اند.
از سوی دیگر، افزایش گردشگری با حفظ کیفیت محیط‌زیست، می‌تواند درآمد ارزی، ایجاد شغل برای جوانان منطقه و کاهش مهاجرت روستایی به شهرها را تسهیل کند؛ موضوعی که برای سیاست‌های منطقه‌ای اهمیت دارد.

چالش‌ها و ملاحظات

هرچند نتیجه نهایی امیدوارکننده است، اما چند نکته باقی می‌ماند که برای پایداری موفقیت ضروری‌اند:

• تنظیم ظرفیت گردشگر

افزایش ناگهانی گردشگران، اگر همراه با جذب زیرساخت مناسب نباشد، می‌تواند به فشار بر زیست‌بوم، زباله و آسیب به طبیعت منطقه منجر شود.

• نگهداری زیرساخت

توسعه فاز اولیه خوب بوده، اما نگهداری مداوم مسیرها، قایق‌ها، ایستگاه‌ها و مراکز بازدیدکننده، هزینه‌بر است. تضمین بودجه و تخصص محلی برای نگهداری ضروری است.

• تنوع اقتصاد محلی

اگر اقتصاد منطقه تنها به گردشگری وابسته شود، در مواجهه با وقایع بحران (مثل پاندمی کرونا) آسیب‌پذیر خواهد بود. تنوع‌بخشی به فعالیت‌هایی مثل کشاورزی پایدار، صنایع دستی یا خدمات محلی کمک خواهد کرد.

• پایش زیست‌محیطی

احیای گونه‌های ماهیان و سمورها اقدامی ستودنی است، اما نیازمند پایش بلندمدت، گزارش‌های علمی و اقدامات اصلاحی مداوم است تا از بروز آسیب مجدد جلوگیری شود.

اهمیت برای ایران و منطقه خلیج فارس

اگر بخواهیم نگاه فرامنطقه‌ای داشته باشیم، تجربه دره مارتویلی نکاتی دارد که برای کشورهایی مثل ایران نیز قابل توجه است:

• مناطق زیست‌محیطی با پتانسیل گردشگری (مانند دره‌ها، جنگل‌ها، مناطق آبشار) که تا کنون کمتر دیده شده‌اند، می‌توانند با سرمایه‌گذاری خرد محلی و دولتی کمابیش مشابه، تبدیل به مقاصد گردشگری شوند.

• پروژه‌های گردشگری باید صرفاً بر زیرساخت «تعدد بازدیدکننده» تمرکز نکنند، بلکه «کیفیت تجربه»، «حفاظت محیط‌زیست» و «مشارکت محلی» را هم در نظر بگیرند.

• جوایز بین‌المللی مانند جایزه شورای چشم‌انداز اروپا، می‌توانند به اعتبار برند منطقه کمک کنند و در جذب گردشگر خارجی مؤثر باشند؛ اما مخاطب داخلی و منطقه‌ای نیز مهم است.

• از منظر سئو و محتوا: اگر قرار باشد این موفقیت‌ها را برای مخاطبان فارسی‌زبان پوشش دهیم، می‌توان روی موضوعاتی مانند «گردشگری پایدار»، «اقتصاد محلی در مناطق طبیعی»، «مدیریت منظر» و «جایزه‌های بین‌المللی گردشگری» تاکید کرد.

جمع‌بندی

پروژه توسعه دره مارتویلی در گرجستان، نمونه‌ای روشن از تبدیل یک طبیعت بکر نه‌چندان بهره‌برداری شده به مقصدی گردشگری با زیرساخت مناسب، در حالی که حفاظت از محیط‌زیست و مشارکت جامعه محلی را در اولویت قرار داده، است. کسب جایزه از شورای چشم‌انداز اروپا، مهر تأییدی بر این مسیر است. این موفقیت نه تنها برای گرجستان، بلکه برای کشورهای همسایه و منطقه نیز می‌تواند الگوی الهام‌بخش باشد. اهمیت این پروژه در آن است که نشان می‌دهد «گردشگری»، اگر همراه با حفاظت و مدیریت درست باشد، می‌تواند موتور رشد اقتصادی محلی، ارتقای آگاهی محیطی و تقویت برند منطقه باشد—به‌شرط آنکه به‌درستی برنامه‌ریزی، اجرا و نگهداری شود.

منبع: .agenda.ge

اقامت گرجستان | سرمایه گذاری در گرجستان | خرید ملک در گرجستان | مهاجرت به گرجستان