در آستانه نشست وزیران امور خارجه کشورهای عضو پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در بروکسل، ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو، بار دیگر بر «حمایت قاطع و پایدار» این سازمان از گرجستان در مسیر عضویت در این پیمان نظامی تأکید کرد. سخنان او در حالی مطرح شد که تحولات امنیتی در دریای سیاه و افزایش حضور نظامی روسیه در منطقه، بار دیگر اهمیت ژئوپلیتیک گرجستان را در دستور کار ناتو قرار داده است.
استولتنبرگ در گفتوگو با خبرنگاران گرجی پیش از آغاز نشست اظهار داشت:
«ما از گرجستان در مسیر عضویت در ناتو حمایت خواهیم کرد. ناتو به همکاری نزدیک خود با تفلیس برای مدرنسازی نهادهای دفاعی و امنیتی و اجرای اصلاحات مورد نیاز ادامه میدهد.»
به گفته دبیرکل ناتو، هدف این همکاری نهتنها ارائه حمایت سیاسی بلکه «توانمندسازی عملی نیروهای دفاعی گرجستان» است تا این کشور بتواند در ساختارهای امنیت جمعی ناتو نقش فعالتری ایفا کند.
دریای سیاه؛ نقطهی تقاطع رقابتهای ژئوپلیتیکی
استولتنبرگ در بخش دیگری از سخنان خود، به اهمیت راهبردی دریای سیاه اشاره کرد؛ منطقهای که طی یک دهه اخیر به یکی از کانونهای اصلی رقابت میان روسیه و غرب تبدیل شده است. وی یادآور شد که سه عضو ناتو — رومانی، بلغارستان و ترکیه — در ساحل دریای سیاه واقع شدهاند، در حالی که گرجستان و اوکراین بهعنوان دو شریک کلیدی ناتو در این حوزه، نقشی حیاتی در ثبات منطقه ایفا میکنند.
او تأکید کرد:
«امنیت دریای سیاه بخشی جداییناپذیر از امنیت اروپا و حوزه آتلانتیک شمالی است. ما از متحدان خود میخواهیم منابع و پرسنل لازم را برای تقویت حضور ناتو در این منطقه فراهم کنند تا حمایتمان از گرجستان و اوکراین ملموستر و مؤثرتر شود.»
در سالهای اخیر، افزایش تحرکات نظامی روسیه در دریای سیاه — از جمله استقرار ناوگان دریایی در سواستوپل و ایجاد پایگاههای جدید در آبخازیا و کریمه — نگرانی ناتو را تشدید کرده است. برای ناتو، گرجستان به دلیل موقعیت جغرافیاییاش در قفقاز جنوبی، نقش مهمی در حفظ توازن قدرت میان شرق و غرب ایفا میکند.
گرجستان و ناتو؛ مسیر دو دهه همکاری
روابط میان گرجستان و ناتو به اوایل دهه ۲۰۰۰ بازمیگردد، زمانی که انقلاب گل رز در سال ۲۰۰۳ مسیر کشور را بهسوی غربگرایی و اصلاحات دموکراتیک تغییر داد. تفلیس از همان زمان پیگیر نزدیکی به ساختارهای غربی، از جمله اتحادیه اروپا و ناتو، بوده است.
در سال ۲۰۰۴، گرجستان به برنامه مشارکت برای صلح پیوست و سپس «کمیسیون ناتو–گرجستان» تشکیل شد تا همکاریهای نظامی و سیاسی میان دو طرف را تسهیل کند. هرچند این کشور تاکنون به برنامه اقدام برای عضویت (MAP) نپیوسته است، اما در عمل یکی از فعالترین شریکان ناتو به شمار میرود.
در سالهای بعد، نیروهای گرجی در مأموریتهای مختلف ناتو، بهویژه در افغانستان، مشارکت گستردهای داشتند — اقدامی که از دید بروکسل، نشانه تعهد گرجستان به امنیت بینالمللی و همسویی با ارزشهای ناتو بود. در بیانیههای رسمی ناتو در نشستهای بخارست (۲۰۰۸)، ولز (۲۰۱۴) و بروکسل (۲۰۱۸)، بارها تأکید شده که گرجستان در آینده به عضویت این سازمان درخواهد آمد، هرچند زمان مشخصی برای این هدف تعیین نشده است.
جنگ ۲۰۰۸ و چالشهای امنیتی تفلیس
یکی از نقاط عطف در مسیر گرجستان به سمت ناتو، جنگ اوت ۲۰۰۸ با روسیه بود که منجر به از دست رفتن کنترل تفلیس بر مناطق آبخازیا و اوستیای جنوبی شد. از آن زمان تاکنون، نیروهای روسی در این مناطق حضور دارند و آنها را «کشورهای مستقل» مینامند — ادعایی که از سوی جامعه جهانی و ناتو پذیرفته نشده است.
اشغال بخشهایی از خاک گرجستان، یکی از موانع اصلی عضویت این کشور در ناتو محسوب میشود. چراکه براساس منشور ناتو، عضویت کشوری با مناقشات ارضی فعال میتواند موجب تعهد نظامی مستقیم سایر اعضا شود.
با این وجود، مقامات گرجی بارها اعلام کردهاند که این چالشها مانع از ادامه مسیر غربگرایی نخواهند شد. دیوید زالکالیانی، وزیر امور خارجه گرجستان، که برای حضور در نشست بروکسل به بلژیک سفر کرده بود، تأکید کرد:
«تفلیس همچنان به تعهد خود برای پیوستن به ناتو پایبند است و ما تلاش میکنیم در نشست آتی ناتو در لندن، پیشرفتهای ملموسی در مسیر اصلاحات دفاعی و دموکراتیک کشور ارائه کنیم.»
تنش در مرزها و واکنش ناتو
در هفتههای اخیر، حادثه ربوده شدن یک پزشک گرجی توسط نیروهای تحت حمایت روسیه در نزدیکی مرز اوستیای جنوبی، بار دیگر آسیبپذیری مناطق مرزی گرجستان را آشکار کرد. زالکالیانی این اقدام را «نقض آشکار حقوق بشر و اصول بینالمللی» خواند و گفت این پزشک در پروژههای همکاری با نهادهای بینالمللی از جمله ناتو و سازمان ملل فعالیت داشت.
این حادثه واکنش سریع مقامات ناتو را در پی داشت. سخنگوی ناتو در بیانیهای اعلام کرد که «این سازمان از تمامیت ارضی گرجستان در چارچوب مرزهای بهرسمیتشناختهشده بینالمللی حمایت میکند» و خواستار آزادی فوری این پزشک شد.
اصلاحات دفاعی و مرکز آموزشی مشترک ناتو–گرجستان
در راستای همکاریهای دفاعی، ناتو در سالهای گذشته چندین برنامه آموزشی و مشورتی در گرجستان راهاندازی کرده است. مهمترین آنها مرکز آموزش و تمرین مشترک ناتو–گرجستان (JTEC) است که در نزدیکی تفلیس قرار دارد. این مرکز با هدف آموزش افسران گرجی، بهبود هماهنگی تاکتیکی و ارتقای استانداردهای نظامی مطابق با معیارهای ناتو تأسیس شد.
استولتنبرگ با اشاره به این همکاری گفت:
«پروژههایی مانند JTEC نشان میدهد که شراکت ما با گرجستان نهتنها سیاسی بلکه عملی و مؤثر است. هرچه نهادهای دفاعی و دموکراتیک گرجستان قویتر شوند، این کشور بیشتر به خانواده ناتو نزدیک میشود.»
به گفته کارشناسان، ناتو همچنین در زمینه امنیت سایبری، آموزش نیروهای ویژه و اصلاح ساختار وزارت دفاع گرجستان نقش فعالی داشته است. این اقدامات بخشی از تلاش گستردهتر ناتو برای «افزایش تابآوری کشورهای شریک در برابر تهدیدهای ترکیبی روسیه» محسوب میشود.
میان روسیه و غرب؛ توازن دشوار
کارشناسان امنیتی معتقدند گرجستان در یکی از حساسترین موقعیتهای ژئوپلیتیکی جهان قرار دارد. از یک سو، این کشور در مسیر حیاتی انتقال انرژی از دریای خزر به اروپا قرار دارد و نقش مهمی در امنیت خطوط لوله نظیر باکو–تفلیس–جیهان دارد. از سوی دیگر، تلاش برای عضویت در ناتو همواره با مخالفت و تهدیدهای مسکو مواجه بوده است.
تحلیلگر گرجی، «گیا نودیا»، در گفتوگویی با رسانههای محلی اظهار داشت:
«گرجستان میان دو قطب قدرت گرفتار شده است. اگر به ناتو نزدیک شود، خطر تحریک روسیه وجود دارد؛ اگر عقبنشینی کند، اعتماد غرب را از دست میدهد.»
ناتو در سالهای اخیر کوشیده میان تعهد به حمایت از گرجستان و جلوگیری از تشدید تنش با روسیه تعادلی ظریف برقرار کند. سیاستی که برخی آن را «پشتیبانی بدون تحریک» مینامند — حمایت گسترده در حوزههای دفاعی و آموزشی، اما بدون وعده فوری عضویت.
آینده مسیر عضویت گرجستان
با وجود تمام موانع، بسیاری از ناظران بر این باورند که مسیر گرجستان بهسوی ناتو باز است، هرچند طولانی و پیچیده. ناتو در بیانیههای اخیر خود، پیشرفتهای گرجستان در اصلاحات دفاعی، شفافیت نهادی و مبارزه با فساد را ستوده است. اما تحقق عضویت کامل منوط به ثبات داخلی، حلوفصل مناقشات ارضی و حفظ اجماع در میان اعضای ناتو است.
بهنظر میرسد بروکسل همچنان بر اصل «درهای باز» خود تأکید دارد — پیامی روشن برای گرجستان که نشان میدهد مسیر غربگراییاش بیثمر نخواهد ماند، حتی اگر ورود رسمی به ناتو در آینده نزدیک عملی نباشد.
در این میان، برای گرجستان، همکاری نزدیک با ناتو نهفقط یک هدف نظامی بلکه بخشی از راهبرد ملی امنیت و توسعه سیاسی محسوب میشود — راهی برای تثبیت جایگاه این کشور کوچک در میان قدرتهای بزرگ منطقهای.
