شراب، تاریخ و توسعه صنعت شراب گرجستان

در تاریخ اخیر صنعت جهانی شراب، کشور گرجستان (Georgia) بیش از هر زمان دیگری در کانون توجه قرار گرفته است: دیروز به‌عنوان مهد شراب، امروز به‌عنوان صادرکننده‌ای پویا و انگیزشی برای بازارهای غربی. نشست سه‌روزه «ღVINO Forum of America 2019» که از ۲۷ تا ۲۹ اکتبر ۲۰۱۹ در شهر بوستون ایالات متحده برگزار شد، نمادی زنده از این تحول بود: شراب‌های گرجی در برابر جمعی از کارشناسان، واردکنندگان، علاقه‌مندان به شراب و فعالان تجاری معرفی شدند و پاسخی برای این پرسش تاریخی دادند که «چرا گرجستان؟».

قدمتی کهن: ریشه های شراب گرجی

تحقیقات باستان‌شناسی چند سال اخیر، ما را به قلب داستان شراب در گرجستان می‌برد. نمونه‌هایی از ظرف‌های سفالی یافت شده در محله‌های نئولیتیک کوه‌های جنوبی قفقاز (نزدیکی تفلیس) حاوی بازمانده‌ مواد انگور است که قدمت آن به حدود ۶۰۰۰–۵۸۰۰ قبل از میلاد (یعنی حدود ۸۰۰۰ سال پیش) می‌رسد. 
در این مطالعات، وجود اسید تارتاریک — یکی از شاخص‌های انگور و تولید شراب — در سفال‌ها تأیید شده است. 
به‌عبارت دیگر، گرجستان نه صرفاً یکی از مناطق قدیمی تولید شراب، بلکه شاید مهد شراب شرقی محسوب می‌شود.

اما روایت فقط به «قدیمی بودن» ختم نمی‌شود؛ نوعی استمرار فرهنگی نیز دیده می‌شود: فنون سنتی مانند تولید در ظرف‌های سفالی بزرگ به نام «qvevri» (یا «کِوِوِری») زیر خاک، هنوز در برخی نقاط گرجستان رواج دارد و در سال ۲۰۱۳ توسط UNESCO به‌عنوان میراث ناملموس فرهنگی ثبت شد. 
روش qvevri به تولید شراب‌هایی منجر می‌شود که برخی از آن‌ها به رنگ «کهربایی» یا «نارنجی» نزدیک هستند؛ محصول فرآیند تماس با پوسته انگور برای مدت طولانی.

در فرهنگ گرجی، انگور و شراب از دیرباز در بطن خانه‌ها، صبحانه‌های خانوادگی، جشن‌ها، مراسم مذهبی و سفره‌های رسمی حضور داشته‌اند؛ بنابراین پیشینه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی این محصول بسیار عمیق است.

تحولات مدرن صنعت شراب گرجستان

اگرچه گرجستان تاریخی کهن در تولید شراب دارد، اما فقط از دهه‌های اخیر است که صنعت آن صورت تجاری قوی‌تر یافته است. در دورهٔ شوروی، تولید شراب عمدتاً برای حجم بالا و بازار داخلی انجام می‌شد، اغلب بدون تمایز کیفیت و برند. 
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، گرجستان تلاش کرد تا کیفیت، تنوع و بازارهای صادراتی را توسعه دهد.

بر پایهٔ گزارش‌های رسمی، در سال ۲۰۱۹ میزان صادرات شراب گرجستان به حدود ۹۴ میلیون بطری (۰٫۷۵ لیتری) رسید که این رقم افزایش حدود ۹٪ نسبت به سال ۲۰۱۸ را نشان می‌داد. 
در همین سال، تنها به بازار آمریکا، گرجستان حدود ۶۷۸,۱۴۸ بطری صادر کرد که رشد ۴۸٪ نسبت به سال قبل داشت و آمریکا به یکی از بازارهای استراتژیک این کشور تبدیل شد. 
همچنین بر اساس داده‌های نیمه اول ۲۰۱۹، صادرات شراب به آمریکا رشد حدود ۸۸٪ نشان داد.

این روندها نشان می‌دهند که گرجستان در حال تبدیل شدن به بازیگری جدی در صنعت جهانی شراب است، نه صرفاً چون کشوری با پیشینه تاریخی بلکه چون صادرکننده‌ای رو به رشد.

نشست «ღVINO Forum of America 2019» و اهمیت آن

نشست سه‌روزه‌ای که در اکتبر ۲۰۱۹ در بوستون برگزار شد، با مشارکت چند نهاد کلیدی از جمله America Georgia Business Council (AGBC) و National Wine Agency of Georgia و شورای تجارت آمریکا و گرجستان طراحی گردید. 
برنامه این نشست شامل:

• روز اول: جشنواره شراب‌های متنوع از جمله دو نوع معروف گرجی یعنی Saperavi و شراب تولید شده در ظروف

• روز دوم: سمینار علمی با محوریت روش‌های qvevri، با سخنرانی ویژه پروفسور Patrick McGovern از دانشگاه پنسیلوانیا — که تحقیقات وی مبین این است که «اولین شراب جهان حدود ۸۰۰۰ سال پیش در قلمرو گرجستان ساخته شده است».

• روز سوم: سمینار تجاری «طعم و تجارت» (Taste and Trade) که در آن حدود ۳۰ شراب منتخب از گرجستان ارائه شدند.

رئیس آژانس ملی شراب گرجستان، Levan Mekhuzla، در این نشست گفت که ایالات متحده یک بازار استراتژیک برای شراب گرجستان است و این رویدادها با هدف تبلیغ شراب گرجی و افزایش صادرات به آن کشور برگزار می‌شوند.

برای صنعت شراب گرجستان، این‌گونه نشست‌ها دارای اهمیت چندگانه‌اند:

• معرفی برندها و گونه‌های بومی به بازارهای غربی که ممکن است تاکنون آنها را کمتر شناخته باشند.

• تلفیق جنبه تاریخی (۸۰۰۰ ساله بودن) با جنبه تجاری (صادرات به آمریکا)؛ داستانی جذاب برای بازاریابی.

• فراهم کردن فرصتی برای تعامل مستقیم با واردکنندگان، توزیع‌کنندگان، کارشناسان شراب و رسانه‌های غربی.

• تسریع روند ورود به بازارهایی که تاکنون نقش‌شان حاشیه‌ای بوده است.

به‌عنوان مثال، همان‌طور که گزارش شده، «در ۹ ماهه اول سال ۲۰۱۹ بیش از نیم میلیون بطری شراب از گرجستان به ایالات متحده صادر شده است که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۶۰ درصد افزایش داشته است». (منبع فارسی)
البته لازم است مستقیماً به گزارش‌های آژانس ملی شراب ارجاع داد، اما داده‌های موجود رشد چشمگیر بازار آمریکا را تأیید می‌کنند.

گونه‌های شاخص و سبک‌های ویژه شراب گرجستان

در کنار قلمرو تاریخی، یکی از نکات برجسته شراب گرجستان، تنوع گسترده گونه‌های انگور بومی و روش‌های سنتی تولید است. برخی نکات مهم:

• گونهٔ قرمز Saperavi: یکی از معروف‌ترین انگورهای بومی گرجستان که رنگ‌دهی قوی دارد و در شراب‌های پررنگ و عمر بالا به کار می‌رود.

• گونهٔ سفید Rkatsiteli: انگوری سفید که در شرق گرجستان محبوب است و در برخی شراب‌های سفید یا کهربایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

• روش qvevri: همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، ظرف‌های بزرگ سفالی دفن‌شده در خاک که شراب در آن تخمیر و باقی می‌ماند؛ تماس پوست انگور و گاهی ساقه با مایع موجب تولید شراب‌هایی با رنگ کهربایی، تُن‌های پیچیده و لِهٔ منحصر به فرد می‌شود.

• سبک «کهربایی» یا Orange wine: این سبک که در گرجستان ریشه دارد، اخیراً میان علاقه‌مندان جهانی شراب محبوب شده است؛ مخصوصاً آن‌هایی که به سبک‌های طبیعی، کم‌مداخله و بومی گرایش دارند.

این ویژگی‌ها، همراه با داستان ۸۰۰۰ ساله، به گرجستان اجازه داده‌اند که موقعیت خاصی در بازار شراب پیدا کنند — نه صرفاً به‌عنوان کشور تولیدکننده، بلکه به‌عنوان محل تولید شراب «با هویت منحصر به فرد».

صادرات، بازار و رقابت جهانی

از منظر اقتصادی، صنعت شراب گرجستان از چند جنبه مهم شتاب گرفته است:

رشد صادرات

همان‌طور که پیشتر ذکر شد، صادرات شراب به آمریکا در نیمهٔ اول ۲۰۱۹ رشد ۸۸٪ داشته است. 
در گزارش سالانه، در سال ۲۰۱۹ گرجستان بالغ بر ۹۴ میلیون بطری شراب صادر کرده است. 
همچنین، صادرات به چین، بریتانیا، لهستان و سایر بازارهای اروپا نیز روند افزایشی داشته است.

بازار استراتژیک آمریکا

بازار ایالات متحده برای شراب گرجستان اهمیت ویژه‌ای دارد: از یک‌سو به‌عنوان بازاری با ظرفیت بالا؛ از سوی دیگر به‌عنوان بازار حساس به داستان تولید، سبک طبیعی، محصولات خرد و با کیفیت. بر همین اساس، حضور گرجستان در رویدادهای تجاری آمریکا همچون Forum مذکور معنایی فراتر از صرفاً عرضه محصول دارد: برند ملی، داستان فرهنگی و «خاستگاه شراب» نیز در آن منتقل می‌شود.

بازارهای دیگر و رقابت

اگرچه روسیه همچنان یکی از خریداران بزرگ شراب گرجستان است، اما تنوع بازار و کاهش وابستگی به یک واردکننده واحد از اولویت‌های صنعت تلقی می‌شود. تنوع بخشی و برندینگ بین‌المللی، نقطهٔ مهمی برای آینده هستند.

چالش‌ها

همچنین، ورود به بازارهای بین‌المللی نیازمند تطبیق کیفیت، بسته‌بندی، قوانین وارداتی، برندینگ، و بازاریابی است. گرچه داستان «۸۰۰۰ ساله بودن» جذاب است، اما خریدار غربی هم به کیفیت، شفافیت، استانداردها و برند اعتماد دارد. برای گرجستان، تبدیل این جذابیت تاریخی به فروش واقعی و تداوم آن، چالشی جدی محسوب می‌شود.

اهمیت فرهنگی و راهبردی

صنعت شراب گرجستان را نمی‌توان صرفاً در چارچوب تجارت بررسی کرد؛ بلکه این صنعت بازتابی از هویت ملی، کشاورزی خانوادگی، روش‌های سنتی و انتقال نسلی فرهنگ است. برخی نکات برجسته:

• در فرهنگ گرجی، جشنواره‌ها و مراسم سنتی مرتبط با انگور و شراب (نظیر «رتولی» = برداشت انگور) حضور دارند که پیوندی میان کشاورزی، خانواده و اجتماع ایجاد می‌کنند.

• تولید شراب بومی، کوچک و خانوادگی است: میلیون‌ها خانواده در گرجستان انگور می‌کارند، شراب می‌سازند و این محصول بخشی از سبک زندگی‌شان است.

• حضور برند شراب گرجستان در بازار جهانی، برای کشور کوچک اوراسیایی صرفاً نتیجه اقتصادی نیست بلکه بخشی از تصویر بین‌المللی آن نیز به شمار می‌رود: «مهد شراب»، «تولید طبیعی»، «تنوع ۵۰۰ گونه انگور»، «روش سنتی qvevri». اینها مولفه‌های جذابی برای بازاریابی کشور هستند.

پیامدها و چشم‌انداز آینده

نشست‌هایی مانند Forum بوستون، داده‌ها و داستان‌‌هایی مانند رشد صادرات و تنوع تولید، همه نشان می‌دهند که گرجستان در مسیر تبدیل به برند شناخته‌شده‌تری در صنعت شراب قرار دارد. اما چند نکته مهم برای آینده وجود دارد:

• پایداری کیفیت و برند: حفظ کیفیت بالا، استانداردهای بین‌المللی، طراحی بسته‌بندی حرفه‌ای و حفظ اصالت بومی مهم است.

• تنوع بازارها: وابستگی به بازار واحد (مثلاً روسیه) ریسک دارد؛ گسترش صادرات به آمریکا، اروپا، آسیا و بازارهای نوظهور ضروری است.

• توسعه محصولات خاص و با ارزش افزوده بالا: محصولات نیش، شراب‌های کهربایی، تولیدات ارگانیک، و داستان‌های بومی می‌توانند به افزایش قیمت و هویت برند کمک کنند.

• ترکیب کشت سنتی با فناوری مدرن: استفاده از روش‌های مدرن در مدیریت باغ انگور، کنترل کیفیت، بسته‌بندی و بازاریابی به همراه روش‌های سنتی (مثل qvevri) می‌تواند ترکیبی قدرتمند بسازد.

• ارتباط با گردشگری شراب: گرجستان با چشم‌انداز گردشگری، مناطق شراب‌خیز و تجربه‌های فرهنگی مرتبط با انگور می‌تواند جذابیت بیشتری پیدا کند؛ این امر می‌تواند تولیدکنندگان را از صرفا تکیه بر صادرات دور کرده و ارزش‌افزوده محلی ایجاد کند.

نتیجه‌گیری

نشست سه‌روزه دههٔ اکتبر ۲۰۱۹ در بوستون، ترکیبی از جشن شراب، دانش تخصصی و تجارت بود: نشان داد که چگونه شراب گرجستان از ریشه‌های باستانی تا سرمایه‌گذاری بین‌المللی رشد کرده است. از معرفی شراب‌های Saperavi و qvevri تا ارائه آمار صادرات و سخنرانی‌های علمی مانند پروفسور Patrick McGovern، این نشست پیام روشنی داشت: «گرجستان نه تنها مهد شراب است، بلکه فعلاً در مسیر بین‌المللی شدن و رشد صادراتی قرار دارد.»

برای مخاطبان تجاری، فعالان واردات، شراب‌دوستان و تحلیلگران صنعت، این مجموعه نشانه‌های متعددی ارائه می‌دهد: از فرصت‌های صادراتی و تنوع گونه‌ها تا ضرورت برندینگ و کیفیت. برای کشور گرجستان نیز، این روند فرصتی است برای تثبیت جایگاه خود در بازار جهانی، متنوع‌سازی درآمد، ارتقای برند ملی و حفظ میراث فرهنگی.

در پایان، شراب گرجی داستانی است که دو سویه دارد: گذشته‌ای بسیار کهن و آینده‌ای پویا. آنچه اکنون باقی می‌ماند، این است که چگونه تولیدکنندگان، دولت، صادرکنندگان و برندها بتوانند این داستان را به‌درستی روایت کنند، کیفیت را ارتقا دهند، بازارها را گشوده و از همه مهم‌تر، اصالت را حفظ نمایند.

منبع: agenda.ge

اقامت گرجستان | سرمایه گذاری در گرجستان | خرید ملک در گرجستان | مهاجرت به گرجستان